مدیریت استرس در محل کار با هزار و یک ترفند!

مدیریت استرس در محل کار به یک دغدغه در سطح جهانی تبدیل شده است. استرس ناشی از کار یک نگرانی فزاینده در سراسر جهان است و موسسه استرس آمریکا (The American Institute of Stress) در پژوهشی در سال 2021 دریافت که 75 درصد از کارمندان معتقدند استرس حین کار نسبت به یک نسل قبل بیشتر شده است. آمارها در حوزه استرس در محیط کار نشان می‌دهد که از هر 4 کارمند، 1 نفر شغل خود را عامل استرس‌زای شماره یک در زندگی خود می‌بیند.

متاسفانه برخی از سازمان‌ها و کسب‌وکارها در طول فعالیت خود استرس را به عنوان یکی از عوامل رسیدن به موفقیت در محیط‌های کاری مدرن عنوان می‌کنند و این مساله را به عنوان یک امر عادی نشان می‌دهند. اما اکثر کارشناسان این حوزه بر این نکته تاکید دارند که این رویه غلط است و آسیب‌های آن به مراتب از فوایدی که دارد بیشتر است. 

اکنون بیش از هر زمان دیگری استرس شغلی سلامت کارمندان و کارگران را تهدید می‌کند. این موضوع سلامت و سودآوری سازمان‌ها را نیز در معرض خطر قرار می‌دهد. در ادامه به چگونگی شناسایی عوامل استرس‌زا و اثرات استرس در محیط کار و مزایای مدیریت استرس صحبت می‌کنیم.

استرس در محل کار نباید یک چیز عادی باشد

فرهنگ حاکم در بسیاری از سازمان‌ها این است که استرس در محل کار به عنوان یک امر عادی و طبیعی تلقی می‌شود ولی در عمل شاهد این موضوع هستیم که استرس در محیط کار برای سلامت کارکنان مخرب است. اما اثرات آن به همین نقطه ختم نمی‌شود. کارکنان با استرس مزمن از طیف گسترده‌ای از مسائل رنج می‌برند که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• سردرد
• فرسودگی
• واکنش کند
• فراموشی
• مشکل در تصمیم‌گیری
• اضطراب
• افسردگی

تحقیقات نشان می‌دهد که فشار استرس شدید در محل کار می‌تواند بهره‌وری و انگیزه را مختل کند. کارکنانی که بیش از حد استرس دارند ممکن است تمایلی به شرکت در کار تیمی نداشته باشند. عملکرد ضعیف و اقدامات تکانشی در این افراد بیشتر است.
احتمال اینکه افراد برای مقابله با استرس به سراغ سیگار و الکل بروند نیز بیشتر است و این مساله خود اثرات منفی دیگری بر کارکنان دارد. مشکلات طولانی مدت ناشی از استرس محل کار، شامل بیماری‌های قلبی عروقی و نقص سیستم ایمنی است. سلامت روان ضعیف نیز ممکن است ناشی از استرس مزمن در محل کار باشد.
این مسائل فراتر از مضر بودن برای کارکنان، می‌تواند هزینه‌های مراقبت‌های بهداشتی کارکنان شرکت را نیز افزایش دهد. استرس مزمن کارایی کلی محیط کار را کاهش می‌دهد و باعث شده سازمان‌ها آن دیدگاه که استرس عامل موفقیت است را کنار بگذارند و از رویکردهای جامع‌تری برای مدیریت استرس در محل کار و حمایت از افراد را در دستور کار قرار دهند.

10 عامل احتمالی استرس در محل کار

استرس در محل کار ابعاد مختلفی دارد و می‌تواند به دلایل گوناگونی خود را نشان دهد. از جمله: 

1. روابط ضعیف در محل کار

روابط ضعیف در محل کار باعث می‌شود کارکنان احساس انزوا کنند. درگیری با همکاران باعث می‌شود کارمندان در مورد آمدن به محل کار احساس اضطراب و اجتناب کنند. یک محیط کار گروه گروه (یارکشی) شده می‌تواند منبع استرس باشد. کارمندانی که در گروه‌های اجتماعی در محل کار قرار نمی‌گیرند، روابط کارکنان را تضعیف می‌کنند که این مساله مانع از ایجاد حس تعلق و احساس ارزشمندی در اعضای تیم می‌شود.

2. عدم حمایت

عدم حمایت، آموزش و راهنمایی مدیران می‌تواند منجر به سردرگمی برای کارمندان در فرآیندهای کاری شده که در نهایت منجر به ایجاد استرس در کارمندان می‌شود. عدم اطمینان در مورد مسئولیت‌ها و وظایف کارکنان می‌تواند منبع ناامیدی و سردرگرمی باشد. به صورت کلی مدیرانی که حمایت و راهنمایی لازم را به کارکنان خود نمی‌دهند یک فضای استرس آلود می‌سازند چون کارکنان علاوه بر سردرگم بودن حمایت لازم را هم از مدیران بالادستی خود دریافت نمی‌کنند.

3. ساعات کاری زیاد و مسئولیت‌های فراوان

بسیاری از مشاغل فشار فزایندهای را بر کارمندان وارد می‌کند تا طولانی‌تر و سخت‌تر کار کنند. شرکت‌ها از کارکنان خود انتظار دارند که حجم عظیمی از کار را در مدت زمان کوتاهی انجام دهند. این انتظارات بالا و فشار کاری سنگین می‌تواند استرس قابل توجهی برای کارکنان ایجاد کند.

4. تغییرات درون سازمان

تغییرات ساختاری حتی اگر در بهترین و مناسب‌ترین زمان هم اعمال شود، می‌تواند استرس زیادی به کارکنان بدهد. اگر این تغییرات ساختاری درون سازمان به درستی برنامه‌ریزی و اجرا نشود فشار بیشتری ایجاد می‌کند و در نهایت با یک محیط کاری پر استرس روبرو خواهیم بود.

5. محیط کاری نامناسب

فضاهای کاری که در آن قلدری و آزار و اذیت صورت می‌گیرد، بیشترین میزان استرس را در میان کارکنان ایجاد می‌کنند. ممکن است در چنین فضاهایی اعضای تیم احساس کنند که نظرات آنها ارزشی ندارد. احساس اینکه خودشان کنترلی در نحوه برخورد آدم‌ها با آنها ندارند، یکی از عواملی است که در محیط کاری نامناسب به وجود می‌آید و استرس را در کارکنان سازمان افزایش می‌دهد.

6. نداشتن امنیت شغلی

شرایط اقتصادی در جهان فضایی ساخته که به شدت رقابتی و بی‌ثبات است. مخصوصا بعد از پاندمی کرونا و دوران پس از آن شاهد نمونه‌های زیادی از این بی ثباتی در سطح جهان بوده‌ایم. این عوامل شرکت‌ها را به سمت اخراج کارکنان سوق می‌دهد و باعث ایجاد ناامنی شغلی می‌شود. افزایش بار کاری برای کارمندان باقیمانده نیز فشار بیشتری را اضافه می‌کند. در شرایطی که فرد کمترین امنیت را نسبت به وضعیت شغلی خود ندارد طبیعی است که استرس آن هم به شیوه‌ای قوی روی رفتار فرد و عملکردش تاثیر بگذارد.

7. عدم استقلال

کارمندانی که مسئولیت محول شده به آنها بیشتر از قدرتی است که در اختیارشان گذاشته شده و همچنین توانایی تفویض اختیارات را ندارند به مرور بی‌انگیزه و نا امید می‌شوند چون هیچ قدرت تصمیم‌گیری به آنها داده نشده ولی فشار کاری و مسئولیت‌ها به آنها منتقل شده است. یا در شکلی دیگر برخی افراد استقلال فکری برای تحلیل و تصمیم‌گیری در شرایط کاری را ندارند. نداشتن استقلال در هر سطحی می‌تواند استرس را در فرد تقویت کند.

8. تبعیض در محل کار

تبعیض نژادی، جنسیتی و به صورت کلی هر نوعی از تبعیض از جمله مشکلات فراگیر در محیط کار است. این مسائل باعث ایجاد استرس قابل توجه برای کسانی می‌شود که به طور مستقیم آنها را تجربه می‌کنند و مورد تبعیض قرار می‌گیرند.

9. ابزارها و فناوری‌های قدیمی

کار با فناوری‌های قدیمی و منسوخ شده می‌تواند استرس‌زا باشد. کارمندان ممکن است بدون ابزارهای کاربردی در اختیارشان برای بهره‌وری تلاش کنند و در شرایطی که نتیجه دلخواه را نمی‌بینند استرس به سراغشان بیاید.

10. انتظارات نامشخصِ مدیران

در برخی موارد شخص مدیر نیز به روشنی نمی‌داند که هدف چیست و قرار است چه اقداماتی صورت بگیرد. دستورالعمل‌ها و انتظارات مبهم از طرف مدیران به سرعت منجر به تعارض در کار می‌شود و این استرس به وجود آمده از دل انتظارات نا مشخص، همه طرف‌ها را درگیر می‌کند. 

7 اثر منفی استرس در محیط کار

تا به اینجا به این نکته اشاره کردیم که استرس در محیط کار نه تنها به موفقیت کمکی نمی‌کند بلکه مشکلات مختلفی را به وجود می‌آورد. در ادامه به سراغ عوامل اثرگذار بر تشدید استرس در محیط کار پرداختیم. حال به اثرات منفی که استرس در محیط کار به وجود می‌آورد رسیده‌ایم: 

1. روحیه و انگیزه پایین

استرس اغلب با اعمال فشار به تیم‌ها برای رسیدن به ضرب الاجل (deadline) محدود و اهداف ایجاد می‌شود. با این حال، تأثیری ویژه در کاهش روحیه و انگیزه کارکنان دارد. همچنین بهره‌وری تیم‌ها نیز کاهش می‌یابد و در نهایت شاهد وضعیتی هستیم که افراد به جای داشتن روحیه و انگیزه بالا فقط استرس دارند.

2. نرخ ماندگاری ضعیف در کارکنان و خروج از سازمان

استرس محل کار منجر به نرخ بالای جابجایی کارکنان می‌شود. احساس استرس بیش از حد در محل کار باعث می‌شود کارمندان به دنبال موقعیت‌های کمتر استرس‌زا و جذاب‌تر در جاهای دیگر باشند.

3. سلامت روانی ضعیف

استرس می‌تواند باعث بسیاری از مشکلات در حوزه سلامت روان از جمله افسردگی و اضطراب شود. برای کارکنانی که سلامت روانی ضعیفی دارند، اثرات استرس می‌تواند مشکلات اساسی آنها را حتی وخیم‌تر کند.

4. از بین رفتن سلامت بدن

آمارها، فرضیات و دیدگاه‌های زیادی در علم پزشکی درباره اثرات استرس بر سلامت بدن ذکر شده است. استرس می‌تواند باعث اختلالات خواب، افزایش وزن و چاقی، بیماری‌های قلبی- عروقی و فشار خون بالا شود. همچنین دیگر مشکلات خطرناک فیزیکی برای بدن مانند تضعیف سیستم ایمنی، مشکلات گوارشی و افزایش خطر حمله قلبی از تاثیرات جسمی استرس مزمن است.

5. تاثیر استرس بر روابط شخصی و کاری 

استرس می‌تواند مانع از اختصاص انرژی کارکنان به روابط خود شود. استرس محل کار علاوه بر تخریب روابط شخصی، ایجاد روابط مثبت در محل کار را نیز برای کارکنان دشوار می‌کند. همچنین می‌تواند پیوندهای موجود با همکاران را نیز از بین ببرد. کارمندانی که بیش از حد استرس دارند ممکن است نتوانند آن احساسات منفی را به خانه نیاورند. استرس در محیط کار مرز بین شغل و زندگی شخصی را از بین می‌برد. 

6. کاهش بهره‌وری در محیط کاری استرس‌آلود

استرس توانایی افراد برای تمرکز، استدلال و تصمیم‌گیری منطقی را کاهش می‌دهد. همه اینها برای تولید مداوم کار با کیفیت بالا حیاتی است و با استرس در محیط کار همه این موارد حیاتی از بین می‌روند. نتیجه هم چیزی جز کاهش بهره‌وری نیست.

7. عدم تعادل بین کار و زندگی

کارمندان پر استرس و پرکار ساعت‌های زیادی کار می‌کنند تا به اهداف تعیین شده برسند. انتظار غیر واقعی برای انجام کارها زمان کمی برای آنها باقی می‌گذارد تا با دوستان و اعضای خانواده خود سپری کنند. عدم تعادل بین کار و زندگی و عدم صرف زمان برای زندگی شخصی، سطح استرس آنها را تشدید می‌کند.

5 مزیت مدیریت استرس در محل کار

یادگیری نحوه مدیریت استرس در محل کار برای محافظت از سلامت روحی و جسمی افراد ضروری است. به علاوه، تضمین می‌کند که می‌توانید به بهترین شکل ممکن بدون خستگی کار کنید. در اینجا پنج مزیت مدیریت استرس در محل کار آورده شده است:

1. رضایت شغلی بیشتر

کارکنانی که مهارت‌های مدیریت استرس در محل کار را دارند، به احتمال زیاد از شغل خود راضی هستند. این رضایت شغلی باعث می‌شود که کارکنان در درازمدت در موقعیت شغلی خود بمانند.

2. کاهش جابجایی کارکنان

جابجایی کارکنان و خروج آنها از سازمان می‌تواند برای کسب وکارها بسیار پرهزینه باشد. کارمندان شاد به احتمال بسیار کمتری شغل خود را در جستجوی محیط‌های بهتر ترک می‌کنند. کاهش استرس و ماندگاری کارکنان در سازمان باعث می‌شود که هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی به حداقل برسد.

3. بهبود کیفی کار

کارکنان آرام برای برقراری ارتباط موثر با مدیران و همکاران خود مجهزتر هستند. انجام کار با کیفیت در شرایط آرام و به دور از استرس راحت‌تر است تا زمانی که همه چیز با استرس درگیر است. جلب رضایت کارفرمایان در راستای انجام کیفی کارها نیز در مدیریت استرس در محل کار به دست می‌آید.

4. افزایش عزت نفس

کارکنانی که می‌توانند استرس را در محل کار کنترل کنند، بیشتر به همکاران خود احترام می‌گذارند. در عوض به احتمال زیاد احساس ارزشمندی و احترام متقابل دریافت می‌کنند. مدیریت استرس در محیط کار باعث افزایش ارزش خود و تشویق افراد به مشارکت در پروژه‌های مشترک می‌شود.
5. سلامت جسمانی بهتر
مدیریت صحیح استرس در محل کار بر سلامت بدن نیز تاثیرگذار است. محافظت از خود در برابر استرس می‌تواند میزان ابتلاء به بیماری‌ها را کاهش دهد. مدیریت استرس در محیط کار به افراد زمان و انرژی بیشتری برای انجام فعالیت‌های بدنی در راستای ارتقای سلامتی می‌دهد.

چگونه استرس را در محل کار کنترل کنیم؟

1. عوامل استرس‌زا را شناسایی کنید 

آیا درگیری یا فریاد زدن سطح استرس شما را افزایش می‌دهد؟ آیا ددلاین‌های تنگاتنگ و دستورالعمل‌های نامشخص باعث می‌شود که برای کنار آمدن با آن با مشکل مواجه شوید؟
شناسایی و یادگیری آنچه باعث استرس شما می‌شود اولین گام در مدیریت استرس در محل کار است. هر موقعیتی را که احساس می‌کنید استرس شما را افزایش می‌دهد یادداشت کنید. سعی کنید هر الگو را بشناسید تا بتوانید با آن عوامل استرس‌زا مقابله کنید.

2. ایجاد تعادل بین کار و زندگی

توجه و رسیدگی منظم به نیازهای شخصی برای جلوگیری از فرسودگی شغلی بسیار مهم است. برای خود «زمان من» مشخص کرده و آن را کنار بگذارید. زمانی را با عزیزان خود در خارج از محل کار بگذرانید و زمانی را برای استراحت در اولویت قرار دهید. اگر زندگی شخصی با کیفیتی نداشته باشید توقع اینکه در محیط کار بهره‌وری بالایی نشان دهید دور از واقعیت است.

3. از حرفه‌ای‌ها کمک بگیرید

اگر فرد احساس کند که سطح استرس او از کنترل خارج شده است، باید با یک مربی (کوچ) یا مشاور تماس بگیرد. آنها کمک می‌کنند تا عوامل استرس‌زا را شناسایی کرده و با آموزش تکنیک‌های آرامش بخشی حرفه‌ای، فرد را از دام استرس نجات می‌دهند.

4. منظم بمانید

برنامه‌ریزی مشخص و تمرکز بر مهارت‌های مدیریت زمان به فرد کمک می‌کند تا وظایف بزرگ را به بخش‌های کوچک‌تر و قابل مدیریت تقسیم کند. کنترل بر امور و دوری از استرس با نظم به دست می‌آید.

5. ذهن‌آگاهی (mindfulness) را تمرین کنید

تنفس آگاهانه فواید زیادی برای سلامتی دارد که یکی از آنها کاهش استرس است. حداقل پنج دقیقه در روز کاری برای تمرکز بر نفس خود اختصاص دهید و فرآیندهای حسی و روانی خود را مرور کنید.

6. نگرانی‌ها را با واحد منابع انسانی یا مدیر خود مطرح کنید

اگر فرد احساس کند که عوامل خاصی در سطوح بالای استرس نقش دارند، باید صدای خود را به گوش مدیران برساند. یک مدیر یا کارشناس منابع انسانی می‌تواند به ایجاد تغییرات در محل کار برای جلوگیری از موقعیت‌های استرس‌زا کمک کند.

۷. هشت ساعت بخوابید

کارشناسان توصیه می‌کنند حداقل هشت ساعت در شب خواب بدون وقفه داشته باشید. رعایت بهداشت خواب، به فرد کمک می‌کند تا به اندازه کافی خواب باکیفیت داشته باشد تا استرس خود را کنترل کند.

8. رژیم غذایی سالم داشته باشید

تغذیه و سلامت روان ارتباط تنگاتنگی با هم دارند. مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه و آب را باید در برنامه روزانه گنجانده شود. کارکنان باید به طور منظم غذا بخورند و یک وعده غذایی سالم همراه با خود به محل کار بیاورند. توجه به رژیم غذایی سالم به کاهش وسوسه‌ی خوردن میان وعده‌های ناسالم - که از عوامل ایجاد استرس است- ختم می‌شود. 

9. روابط نزدیک در محل کار را حفظ کنید

یکی از نتایج تعامل مثبت با همکاران، ایجاد احساس مشارکت در انجام امور است. این نوع از حمایت اجتماعی به کارکنان یک سازمان کمک می‌کند تا ارتباطاتی معنادار بسازند و در محل کار احساس احترام و ارزش داشته باشند.

چگونه مدیران می‌توانند به مدیریت استرس در محل کار کمک کنند؟

یک مدیر توانا باید تیم خود را به ابزارها و نگرش‌هایی که برای پیشرفت نیاز دارند مجهز کند. در ادامه چند اقدام مدیریتی برای مدیریت استرس در محیط کار را با هم مرور می‌کنیم.

عوامل استرس‌زا در کارکنان را شناسایی کنید

یک مدیر باید تا آنجا که می‌تواند اطلاعات بیشتری در مورد آنچه باعث می‌شود کارکنان در محل کار احساس استرس داشته باشند، دریافت کند. با این کار یک مدیر برای مقابله با عوامل استرس‌زا مجهز می‌شود.

در صورت لزوم مداخله کنید

در موارد استرس‌زا نگاه اعضای تیم به مدیر است تا با مداخله درست خود عوامل استرس‌زا را مدیریت کند. برای مثال، تبعیض در محل کار یا آزار کلامی ممکن است به میانجی‌گری مدیر نیاز داشته باشد. زمانی که مدیر احساس کند باید دخالت کند، وارد عمل شده و فرهنگ و منشور اخلاقی سازمان خود را تقویت کند.

ارائه آموزش‌های مدیریت استرس

آموزش مدیریت استرس ابزارهایی را در اختیار کارکنان قرار می‌دهد که برای مدیریت استرس به آن نیاز دارند. یک مدیر باید جلسات آموزشی منظمی برگزار کند که به کارکنان یاد دهد چگونه سطح استرس خود را شناسایی کنند. ارائه نکات مورد نیاز درباره کارهایی که کارکنان می‌توانند انجام دهند تا به طور موثر استرس آنها را کاهش دهد، کارآمد خواهد بود.

برنامه‌های کمک به کارکنان ایجاد کنید

برنامه‌های کمک به کارمندان، حمایت‌های بیشتری را از کارکنانی که در حوزه سلامت روان مشکل دارند و از استرس مزمن رنج می‌برند، ساماندهی می‌کند. به عنوان یک مدیر، باید افراد را در جریان جزیی‌ترین مسائل این برنامه‌ها قرار دهید. 

مدیریت استرس را در محل کار شروع کنید

در دنیای امروزی که به سرعت در حال تغییر است، افراد زیادی سطوح بالایی از استرس محل کار را تجربه می‌کنند. برای هر یک از ما بسیار مهم است که یاد بگیریم چگونه با استرس بد کنار بیاییم و استرس خوب را در آغوش بگیریم. یادگیری نحوه مدیریت استرس در محل کار می‌تواند به فرد در شناسایی عوامل استرس‌زا کمک کند. همچنین تضمین می‌کند که ابزار مناسبی برای محافظت از سلامت ذهنی و جسمی برای سال‌ها - حتی زمانی که تحت فشار است - در اختیار دارد.

سخن پایانی:

مدیریت استرس در محل کار به صورت روزمره و دائمی باید صورت بگیرد. تغییر دیدگاه درباره مدیریت استرس که در دوره‌هایی در کسب‌و‌کارها شاهد آن بودیم نیز بسیار اهمیت دارد. مدیران نباید با هدف افزایش بهره‌وری و موفقیت سازمان، استرس را در میان کارکنان خود افزایش دهند. امروزه اکثر پژوهش‌های علمی ثابت می‌کند که برای بهبود عملکرد کارکنان باید آنها را از استرس دور نگاه داشت و برای حل مشکلات آنها اقداماتی عملی انجام داد. 
در قدم اول باید عوامل استرس‌زا در سازمان را شناسایی کرد و فضای محل کار را به گونه‌ای مدیریت کرد که این عوامل جایگاهی در برنامه‌های کاری نداشته باشند. نقش مدیر و واحد منابع انسانی در مدیریت استرس در محل کار بسیار اهمیت دارد. مدیران با حمایت‌ها و راهنمایی و آموزش‌های لازم و مداخله به موقع در صورت لزوم می‌توانند به جنگ استرس رفته و کارکنان خود را از دام آن نجات دهند.
الزامات اولیه در هر شغلی داشتن مهارت‌های شغلی است. مدیریت استرس یکی از مهم‌ترین مهارت‌های شغلی محسوب می‌شود. «دوره توسعه فردی» و «دوره مهارت‌های شغلی» حرفه پلاس شما را آماده می کنند تا در هر جایگاهی که امروز یا در آینده قرار گرفتید بتوانید با ارتباطات موثر، مدیریت هیجانات و متقاعد سازی تجربه شخصی و شغلی مفیدی داشته باشید. حتی اگر به دنبال شغل می‌گردید و مهارت‌های تخصصی شما کافی نبوده، دوره مهارت‌های شغلی و دوره توسعه فردی حرفه پلاس برای شما کارآمد خواهد بود.