مهندسی مالی چیست؛ معرفی مفاهیم رشته مهندسی مالی

مهندسی مالی چیست؟ این پرسشی است که امروزه ذهن بسیاری از افراد را درگیر کرده است. در پاسخ باید گفت، این اصطلاح به طراحی و استفاده از ابزارهای مالی نوین در فرآیندهای مالی اطلاق شده و در بازارهای کالایی و بازارهای اوراق‌ بهادار به یک اندازه کاربرد دارد. برای آشنایی بیش‌تر با مفهوم مهندسی مالی و تاریخچه و کاربردهای آن پیشنهاد می‌کنیم با ما همراه شوید.

مهندسی مالی (Financial Engineering) چیست؟

مهندسی مالی دانش گسترده‌ای از مجموعه‌ی مطالعات و رویکردهای علمی و عملی را شامل شده و اطلاعات خود را از حوزه‌های مختلفی نظیر اقتصاد، ریاضیات، علوم کامپیوتر و مالی کسب می‌کند. به عبارت دیگر، مهندسی مالی عبارت "تبدیل نظریه‌های مالی به کاربردهای عملی" است. این دانش در بازارهای کالایی بیش از هر چیز بر مدیریت ریسک و تثبیت قیمت براساس نیازها و خواسته‌های هر دو گروه خریدار و فروشنده تمرکز دارد. انجام این کار در ایجاد اطمینان از دسترسی به معاملاتی با نرخ تعیین شده تاثیرگذار خواهد بود. در کشور ایران، به واسطه لزوم تطبیق عملکرد مهندسی مالی با موازین شرع اسلام، به‌کارگیری آن نیازمند تایید شورای فقهی و سازمان بورس اوراق بهادار خواهد بود.

مهندسی مالی در زمینه‌های مختلف اقتصادی از جمله امور مالی شرکت‌ها، مدیریت ریسک و ایجاد محصولات و فرآیندهای این حوزه مورد استفاده قرار می‌گیرد. با این حال، به واسطه مشکلاتی نظیر بحران اقتصادی جهانی در سال 2008 و نقش این قبیل رویکردها در بروز آن، اتکاء بیش از حد به این نگرش با انتقاداتی همراه است. در اقتصاد خُرد، این دانش با هدف ایجاد راهکارهای بهتر برای رفع نیازهای جامعه و افزایش سودآوری به کار می‌رود. این در حالی است که در اقتصاد کلان، این رویکرد را می‌توان از جمله روش‌هایی دانست که به تامین و تخصیص منابع کمیاب و بهبود این روند کمک می‌کند. توجه داشته باشید، تخصیص منابع از مهم‌ترین اهدافی است که کلیه سیستم‌های اقتصادی به آن توجه دارند. 

تاریخچه مهندسی مالی

مهندسی مالی را می‌توان برگرفته از دیدگاه‌ها ونظرات افرادی نظیر ژوزف شومپیتر (Joseph Schumpeter) دانست. وی یکی از تاثیرگذارترین اقتصاددان‌های قرن بیستم بود که برای نخستین بار از اصطلاح تخریب سازنده استفاده کرده و این نگرش را در حوزه‌های مالی نهادینه کرد. تخریب سازنده (creative destruction) رویکردی است که به جایگزین شدن محصولات و نظریات جدید با گونه‌های قدیمی‌تر می‌انجامد. با کمک چنین رویکردی، فرآیندهای تازه جایگزین فرآیندهای قدیمی‌تر شده و سیستم اقتصاد بهبود می‌یابد. با این حال، لفظ مهندسی مالی نخستین بار در دهه 1980 میلادی توسط بانک‌ها و نهادهای مالی لندن و با هدف ایجاد دپارتمانی برای مدیریت ریسک مورد استفاده قرار گرفت. اعضاء این دپارتمان، مجموعه‌ای از کارشناسانی برجسته بودند که در زمینه ارائه راهکارهای جدید برای مدیریت مالی و خطرپذیری فعالیت می‌کردند. 

مهندس مالی کیست؟

مهندس مالی با استفاده از تکنیک‌های ریاضی، آمار و علوم کامپیوتر به رفع مشکلات اقتصادی کمک می‌کند. استفاده از این دانش و به‌کارگیری ابزارهای مرتبط در ابداع محصولات مالی نوآورانه موثر بوده و در ساده‌سازی فرآیندهای اقتصادی و سرمایه‌گذاری تاثیرگذار است. عملکرد مهندسان مالی با تحلیل‌گران اقتصادی متفاوت است. تحلیلگران مالی تنها به ارزیابی اطلاعات موجود پرداخته و در زمینه مدیریت ریسک فعالیت می‌کنند. این در حالی است که مهندسان مالی روش‌های نوآورانه، محصولات، ابزارها و الگوهای مورد نیاز برای از بین بردن، کاهش یا بهینه سازی ریسک را جستجو کرده و به‌کار می‌برند.

خرید دوره مدیریت مالی حرفه پلاس

5 مورد از مهم‌ترین کاربردهای مهندسی مالی 

از مهم‌ترین نمونه‌های کاربرد مهندسی مالی می‌توان موارد زیر را برشمرد: 

• معاملات آربیتراژ (Arbitrage): معاملات آربیتراژ به روش‌هایی اطلاق می‌شود که بر تفاوت قیمت یک محصول مشابه در بازارهای گوناگون تمرکز داشته و از این طریق سودآوری می‌کند. این قبیل معاملات، بیش‌تر در حوزه اوراق بهاردار و مبادلات الکترونیکی در دنیای مدرن انجام گرفته و ریسک ناشی از تغییرات احتمالی قیمت را کاهش می‌دهند. با کمک مهندسی مالی، تعادل آربیتراژ امکان‌پذیر بوده و نتیجه امر به همگن‌سازی عمومی اقتصاد منجر خواهد شد.

• امور مالی شرکتی (Corporate Finance): امور مالی شرکتی در اصل، بخشی از فرآیند مالی است که بر تامین و تخصیص منابع، ساختارهای سرمایه و عملکردهایی تمرکز دارد که با هدف ایجاد و بهبود ارزش برای سهام‌‌داران شرکت‌ها انجام می‌گیرد. مهندسی مالی از طریق ایجاد تعادل میان دارایی‌ها و بدهی‌های کوتاه مدت و طولانی مدت و ارزیابی دقیق آن‌ها به مدیریت سرمایه و بهبود روند ارزش‌آفرینی کمک می‌کند.

• تجزیه و تحلیل و مدیریت ریسک (Risk Analysis): مدیریت ریسک به معنای تجزیه و تحلیل سیستماتیک فرآیندهای مالی و به‌کارگیری روش‌هایی است که خطرات ناشی از سرمایه‌گذاری را به میزان قابل قبولی کاهش می‌دهند. استفاده از تکنیک‌های مهندسی مالی به شکل قابل توجهی در تخمین‌پذیری، شناسایی فاکتورها و ارائه طرح‌های احتمالی برای مدیریت بحران تاثیرگذار خواهد بود.

• اقتصاد رفتاری (Behavioral Finance): اقتصاد رفتاری به عنوان یکی از موثرترین تکنیک‌های علمی در شناسایی و تجزیه و تحلیل رفتار بازارهای مالی کاربرد دارد. در این میان، استفاده از روش‌های مهندسی مالی با برقراری ارتباط معنادار میان پارامترهای یاد شده می‌تواند به بهبود مدیریت و تامین منابع کمک کند.

• ایجاد محصولات مالی ساختاریافته و ابزارهای مالی سفارشی: محصولات مالی ساختار یافته را می‌توان ترکیبی از مشتقاتی دانست که غالبا توسط بانک‌ها ایجاد شده و با هدف برآورده کردن نیازهای خاص سرمایه‌گذاران ارائه می‌شوند. از این جمله می‌توان به اوراق‌بهادار اشاره کرد. استفاده از روش‌های مبتنی بر مهندسی مالی می‌تواند در مدیریت اوراق بهادار، بهینه‌سازی سبد سهام، افزایش احتمال نقدشوندگی در بازار سرمایه و بسیاری موارد دیگر تاثیرگذار باشد. 

علاوه بر آن چه گفته شد، کاربرد مهندسی مالی در مواردی نظیر حوزه‌های زیر نیز مشاهده می‌شود:

• فناوری و معاملات الگوریتمی
• قیمت‌گذاری
• مدیریت سبد سهام
• مدیریت اعتبار

در بلاگ حرفه پلاس درباره هوش مالی بیشتر بخوانید

ابزارهای مهندسی مالی

بهره‌گیری از دانش مهندس مالی می‌تواند در کنترل بحرا‌های اقتصادی موثر باشد. این امر با استفاده از ابزارهای متنوعی امکان‌پذیر است. به طور کلی، ابزار مهندسی مالی را می‌توان در دو گروه طبقه‌بندی کرد:

• ابزارهای مفهومی مهندسی مالی عبارت از مفاهیم و ایده‌هایی است که می‌تواند در مطالعات مالی مورد استفاده قرار گیرد. این قبیل ابزارها معمولا در مقاطع مختلف تحصیلی تدریس می‌شوند. از این جمله می‌توان به استراتژی هجینگ و ارزیابی رویکرد و کاربردهای آن اشاره کرد.

• ابزارهای فیزیکی مهندسی مالی عبارت از فرآیندها و ابزارهای ویژه‌ای است که به صورت ترکیبی، با هدفی خاص، توسط مهندسان مالی مورد استفاده قرار گرفته و ذاتا از ارزش اقتصادی برخوردار هستند. از این جمله می‌توان به منابع و معادن و ماشین‌آلات و تجهیزات اشاره کرد.

• ابزارهای مشتقه به منظور مقابله با ریسک طراحی شده و از سایر ابزارها نظیر اوراق بهادار مشتق شده و از دارایی‌های مربوطه ارزش می‌گیرند. منظور این است که قیمت این قبیل ابزارهای مالی به میزان عرضه و تقاضا مرتبط نبوده و بیش از هر چیز به پشتوانه مالی بستگی دارد. 

عوامل محیطی موثر در رشد و توسعه مهندسی مالی

عوامل محیطی موثر در رشد و توسعه مهندسی مالی را می‌توان چنین برشمرد:

• نوسانات بازار مالی به خودی خود تحت تاثیر شرایط سیاسی و اقتصادی، مسائل مالی و ارزی و قوانین و مقررات داخلی و خارجی قرار دارند.

• جهانی شدن: فرآیند جهانی شدن، بازارهای بین‌المللی را به شکل قابل توجهی گسترش داده است. این امر فرصت بی‌نظیری را در اختیار سرمایه‌گذاران قرار داده و تجارت کلان در سطوح جهانی را برای آن‌ها امکان‌پذیر کرده است. این اتفاق، علاوه بر مزایای منحصر به فرد در افزایش احتمال مواجهه با ریسک نیز تاثیرگذار است. در واقع، افزایش حجم تجارت و سرمایه‌گذاری، ضرورت بهره‌مندی از تخصص مهندسان مالی را دو چندان کرده است.

• عدم تقارن مالیاتی تفاوت ساختار مالیاتی در مناطق مختلف از عوامل موثر در توسعه مهندسی مالی بوده و لزوم بهره‌مندی از این دانش را افزایش می‌دهد. عدم تقارن مالیاتی به دلایل مختلفی روی می‌دهد که از آن جمله می‌توان به اعطای معافیت مالیاتی ویژه به برخی صنایع و بسیاری موارد دیگر اشاره کرد.

• پیشرفت فناوری از مهم‌ترین عواملی است که به افزایش سرعت انتقال داده‌ها کمک کرده و ظهور نرم‌افزارها و ابزارهای مختلف را به‌دنبال دارد. توسعه فناوری به شکل قابل توجهی در شکوفایی اقتصادی تاثیرگذار بوده و به گسترش دانش مهندسی مالی کمک می‌کند.

از دیگر عوامل موثر بر رشد و توسعه دانش مهندسی مالی می‌توان موارد زیر را برشمرد:

• توسعه بازارهای جدید
• افزایش رقابت
• تغییر مقررات
• کاهش هزینه تبادلات مالی و دسترسی به اطلاعات 

عوامل داخلی موثر بر توسعه مهندسی مالی

عوامل داخلی موثر بر توسعه مهندسی مالی به اختصار عبارتند از:

• لزوم ایجاد تعادل میان نقدینگی و سودآوری
• خطر گریزی
• لزوم کاهش هزینه‌های جاری درون سازمانی
• لزوم توسعه دانش فنی مدیران سرمایه گذاری  

تفاوت مهندسی مالی و مدیریت مالی چیست؟

مهندسی مالی از اصول و ابزارهای مهندسی، ریاضیات و تئوری برای حل مشکلات مالی استفاده می کند در حالی که مدیریت مالی امور مالی یک کسب و کار را به منظور دستیابی به اهداف مالی مدیریت می کند. مهندسی مالی روشی است برای به کارگیری امور مالی، مهارت های مدل سازی کامپیوتری و ریاضیات برای قیمت گذاری، تجارت و دسته بندی تصمیمات مدیریتی و هدف اصلی مدیریت مالی ایجاد دارایی برای تجارت، تولید سرمایه و ارائه بازده کافی از سرمایه گذاری ها است.

در بلاگ حرفه پلاس بیشتر بخوانید: حسابداری مدیریت چیست؟